Leren lijden (2)

11 Feb 2017

Ruud van Roosmalen schrijft over leren lijden

De in het vorig stuk genoemde auteur Martin Appelo komt in zijn boek op verschillende vormen van lijden en verschillende vormen van omgaan daarmee. Hierbij integreert hij inzichten vanuit de Westerse psychologie,(leertheorie)biologische psychologie (vechten, vluchten of bevriezen), filosofie en het Boeddhisme.

Soms zie ik cliënten die al heel lang proberen iets te bereiken, het ultieme, maar daar niet in slagen. Appelo noemt dit essentieel lijden. Existentieel lijden gaat over je helemaal verloren voelen, geen houvast meer hebben. Vervolgens benoemt de auteur nog positief verzadigd lijden en negatief onverzadigd lijden. Zo heb ik een cliënt die al jarenlang geen keuze kan maken tussen de vrouw waarmee hij getrouwd is en de vrouw waarop hij verliefd is geworden en waar hij van houdt. Grote angst speelt hierbij een rol. Bij positiefverzadigd lijden is er eigenlijk teveel van het goede.

Negatief verzadigd lijden zie ik bij mijn cliënte die langdurig is mishandeld zowel in haar jeugd als in de partnerrelatie. Zij heeft nooit het gevoel of de ervaring gehad dat ze ook maar iets aan haar situatie kan veranderen en enkel afhankelijk is hoe anderen met haar omgaan.

Wat zijn nu effectieve manieren om met lijden om te gaan?

Als de oorzaak van essentieel lijden is weg te nemen dan is het goed om ertegen te vechten. Is de oorzaak van essentieel lijden niet weg te nemen, dan kan het ook goed zijn om het te ontvluchten. Dit moet dan welbewust en actief zijn door je ergens anders op te richten. Een depressieve cliënte van mij die is gaan lijden doordat ze de topsport die ze beoefende niet langer meer kon doen (=essentieel lijden) kan uit de depressie komen wanneer het haar lukt om andere en nieuwe doelstellingen in haar leven te vinden. Verzadigd lijden kan veranderen in essentieel lijden wanneer iemand daartoe op de juiste manier toe geprikkeld wordt. Mijn cliënte die zo langdurig is mishandeld en vanuit angst zo gewend is om passief en vermijdend in een stil hoekje te blijven zitten, had zich ten doel gesteld om alsnog een opleiding te volgen. Dit kost haar enorm veel moeite, waardoor ze nu essentieel lijdt om dat doel te halen en daar nu hard voor knokt. Indien er niet bij de oorzaak van essentieel lijden weg te gaan valt en natuurlijk ook bij existentieel lijden dan is het goed om te proberen de toestand zoals die is (en dus ook niet te veranderen valt) te accepteren en te berusten.

Wat zijn zeker niet-effectieve manieren om met lijden om te gaan?

Vervallen in passiviteit, doorgaan met vechten terwijl er geen alternatief is (echten tegen de bierkaai), vluchten wanneer de oorzaak toch niet weg te nemen valt zonder je gericht op een alternatief te richten en natuurlijk vluchten in struisvogelpolitiek of verdovende middelen.

In mijn spreekkamer zie ik zeker cliënten waarbij de oorzaak van het lijden aan te pakken of weg te nemen is. In dat geval is vechten nodig en nuttig. Bij heel veel cliënten echter is de oorzaak van het lijden niet weg te nemen.

Onontkoombaar lijden

Veel lijden is onontkoombaar en, zoals de vorige keer beschreven, vinden velen van ons dat lijden uitgebannen moet worden, ons leven moeten we toch onder controle kunnen houden zonder te hoeven lijden! Daartoe hebben we een heel leger van artsen, therapeuten en wetenschappelijk onderzoekers ingezet. Hoe dan toch om te gaan met dat onontkoombaar en daarmee vaak existentieel lijden? Het antwoord is eigenlijk simpel. Appelo gebruikt de metafoor van de draaikolk: er tegen vechten zal niet lukken, je kunt maar 1ding doen en dat is ontspannen mee de draaikolk ingaan. Niet vechten, vluchten kan niet, dus bevriezen blijft over: acceptatie en berusting. Natuurlijk is acceptatie of berusting bij grote lijdensdruk makkelijker gezegd dan gedaan. Het Boeddhisme wijst op de weg van meditatie en de cognitieve gedragstherapie over verschillende manieren van het richten van de aandacht op iets anders. Bij beiden is sprake van het manipuleren van de aandacht.

De ernstig mishandelde cliënte die ik eerder benoemde heeft veel last van intrusies: beelden van vroeger waarbij zij mishandeld werden doodsangsten had blijven zich aandringen. Zij zag in dat het niet hielp om te vechten tegen het krijgen van deze beelden. Ik leerde haar om in gedachten vervolgens naar een voor haar veilige situatie te gaan waarin zij zich vrij,ontspannen en op haar gemak voelde. Dagelijks oefende ze dit en past ze nu succesvol toe op momenten dat ze overvallen wordt door die nare beelden. Naast meditatie een mooie manier om lijden beter te kunnen verdragen.

Ik heb een kort inkijkje willen geven in een inspirerend boek, niet alleen voor GGZ professionals, maar eenieder die geïnteresseerd is in het menselijk leven. Kopen dus:

Leren Lijden

Martin Appelo

Uitgeverij Boom

ISBN 978 90 8953 942 7